GAZİANTEP ÇOCUK OYUNLARI ÜZERİNE HALKBİLİMSEL BİR İNCELEME

Çalışmada birçok disipline kaynak ve doküman sağlayan çocuk oyunlarının Gaziantep kent merkezindeki son yüzyılı halk bilimsel bir açıdan incelenmiştir. Çocukluk ve oyun kavramları, Ülkemizde yapılan çocuk oyunu araştırmaları ve sınıflamaları özetlenmiş, Gaziantep Çocuk Oyunları için bir sınıflandırma önerisi sunulmuştur.

Oyunların tespiti ile geleneksel oyunlardan modern oyunlarına uzanan bu süreçte derlenen 250 oyunun adı, oyuncular, oyun alanı, oyun araçları, oyun rolü, oyun formülleri/terimleri, oyun hareketi, oyun kuralları, oyun zamanı ve süresi, oyunlardaki ceza ve ödüller verilerek her oyunun künyesi çıkarılmış, oyunların eş metin ve çeşitlemeleri de birlikte verilmiştir. Son olarak oyunların bağlam ve işlevleri incelenmiş, geleneksel oyuncaklardan örnekler sunulmuştur.

GELENEKSEL GAZİANTEP ÇOCUK OYUNLARI

1. Güç ve yetenek gösterileri, yarışlar

Aba Güreşi/Aşırtmalı Aba Güreşi
Bilek Güreşi
Çatal Matal Kaç ÇatalDepikleşme/Dirmah
Deve Güreşi
Ekşi Yalama
Güreş
Güzellik mi ? Çirkinlik mi?
Hamam Biş
İp Germece /Kendir Çekmece
Kardan Adam Yapmak
Karpuz Atma
Kar Üzerinde İz Çıkarma
Kol Takma Yarışı
Pamuk Üflemeç
Yüzme

2. Koşma, Kovalamaca, Kurtarma, Zor Kullanma Oyunları

Angala benim /Ankara benim
Arasını Kestim /Arası Kesme
Ayak Yere Basmaz/Yerden Yüksek
Darabil
Ebe Beni Kurda Verme
Elim Sende
Fes Kapma Külah Kapma
Gak Gak
Gulluk
Hatim Töreninde Börk Kapma Oyunu
Koşu
Kovalamaca
Kök Oyunu
Kötek
Kubbe Çoturum/Gubbe Çötürüm
Mek Mek Mekiko
Mendil
Papuç Çarpmaç
Sin Sin
Süpürdüm Geldim/Süpürdün Geldin
Şakı Bülbülüm Şakı
Tavşan Kaç, Tazı Tut
Uyuz
Yağ Satarım Bal Satarım

3. Atlama, Sıçrama, Sekme ve Kayma Oyunları

Adım Atlama
Ayak Üstünden Atlama
Cennet Cehennem
İp Atlamak
İp Oyunu/İp Atlama
Kaymak
Tombalak (Taklak Atmak)
Uzun Eşek (Çoturum Eşek)

4. Hedefe atışlı/ hedefe yönelik oyunlar

Aylık
Bindirip Almaç
Cıncık Oyunu
Cıncıklı Gülle/Gülle 1
Cirit
Culuplu Gülle
Cuv
Darı Sapı Oyunu
Değnek Oyunu
Fısılı (Mallı Fısılı Aşık Oyunu)
Futbol
Gazoz Kapağı
Geçmeli Aşık
Gülle
Gülleli Aşık (Tekeli)

Hırç Oyunu

Höl
Hörgül
Hörr/Gürr
Hötöt
Kar Topu
Kılleyt
Koz (Ceviz) Oyunu
Mıh
Ökçe Oyunu
Safinaz
Sağlam Taş.
Takalaklı Gülle
Taşlaşma
Tekeli Gülle
Tüfek ile Atış Yapma
Üniversite
Vurup Döndürmeç
Yakan Top
Yedi Bardak Oyunu/Bardaklı Top
Yılan .

5. Atma-Tutma, Yakalama, Çevirme, Saklama ve Saklanma Oyunları

Abe Dolamaç/Aba Dolamaç
Adam Asmaca
Beş Taş
Binde Gel
Bir Balık Kaçtı Gördün mü?
Çelik Çomak Oyunu/Çelik Değnek
Düğme
Eşek Arısıyla Değirmen Kurma
Hıcıp
Islık Oyunu
İstop
Körebe
Meslek
Orta Sıçan
Pip /Saklambaç
Top Kadife Şu Kızın Adı Nazife
Yüzük oyunu (1)

6. Oranlama ve Tahmin Etme Oyunları

Anne Saat Kaç?
Çaşar mı Çaşmaz mı?
Elbise Değiştirme
El El Üstünde Kimin Eli Var?
Esnaf
Eşim Seni Kim Dürttü?
Eşlerim Eş
Harf Oyunu
Karpuz Seçme
Vız
Yaş mı Kuru mu?
Yazı mı Tura mı

7. Taklit ve Hayali Oyunlar ile Büyülük Törensel Oyunlar

Ahraz /Dilsiz /Ebemin Dediği
Askercilik
Aş pencik
Atçılık/Ata Binme
Çömçe Gelin
Dimbo
Doktorculuk
Don-Ateş/Don Oyunu
Düğün
Evcilik
Filmcilik
Gazinoculuk
Gelin
Hacivata Bakan

Hırsız - Polis
Kalaycı
Kılıçlaşma/Kılıç Dövüşü
Lafla Sahreye Gitmek
Kuaförcülük
Sahre
Sessiz Sinema
Sizin İğne Bizim İğne
Şurup Satma

8. Yasaklanmış Hareketler, Şaşırtma, Şaka ve Kızdırma Oyunları

Ahmağın Evi
Bir Karalı Mamet Ağa
Cıyyık Bıyyık Haş
Deve-Cüce
Düdük Kimde
Ebe Zurna
El Vurma
Fiskos Oyunu /Fısfıs Oyunu / Kulaktan Kulağa
Gardaşıma Kim Vurdu?
Gökyüzündeki Yıldızlara Bak
Güldürme-Gülmeme
İs Oyunu
Kabak Oyunu
Kar Konağı
Kara Kedi
Kıramaz Kim Kırar
Kızdırma
Kim, Kiminle, Nerede?
Köşe Kapmaç
Kubbe Demir Zikke
Lades
Sürme Çekme
Soğan Kalktı Havuca
Su Falı
Sulaşma
Şaşıran Eşek
Şişe
Tahıdım Hacı
Tavuk Oyunu
Terlik Dolamaç
Tıp Oyunu
Uçtu Uçtu .. Uçtu
Yaprak Patlatma
Yastık Dövüşü
Yum Yum Yumurta

9. Şans-Talih-Bahis-Fal -Strateji Oyunları

Aşık Oyunları: Yörede 19 aşık oyunu - Fısılı, Kılleyt, Hötöt, Say Çakmak, Hilem Gel, Vurup Döndürmeç, Bindirip Almaç, Hamur Dökmece, Çift Aşık, Üç Aşık, Dört Aşık, Kulak Çekmeç, Geçmeli Aşık, Enekli, Atıp Vurmaç, Sokak Kurmaca, Gülleli Aşık, Hıcıp, Aşık Ben Kişiyim. tespit edilmesine rağmen sözlü kaynaklardan eş metinler derlenememiştir. Yazılı kaynaklardan fısılı, kılleyt, hötöt, say çakmak, vurup döndürmeç, bindirip almaç, çift aşık, üç aşık, dört aşık geçmeli aşık, atıp vurmaç, gülleli aşık, hıcıp aşık ben kişiyim oyunları tespit edilmiştir.

Ceviz Kırmak
Çift Aşık
Dama
Dörtlü Aşık
Hıcıp

Hımbıl

İp Çekme
Kağıt Oyunları
Kalem Şeker Oyunu
Kibrit Kutusu Atmak
Kibrit Kutusu Oyunu
Mangala Oyunu
Mentivar
Nesi Var?
Öc Kurmak /Löc Kurmak
Peçiç
Say Çakmak
Sıra Taş
Sinek Konmaç
Şişe Çevirmece/Şişe Oyunu
Tavla
Tek mi Çift mi?
Tombala
Üç Aşık
Üç Taş
Yumurta Tokuşturma

10. Seçme Çıkarma Oyunları

Arabistan Buğdayları
El El Epelek:
İp İp İlmeden
Kutu Kutu Pense
Menekşe Mendilin Yere Düşe
Nal Mıh Oyunu
Ya Şundadır Ya Bunda
Aç Kapıyı Bezirganbaşı

11. Oyunun Sözlü Formülü/Tekerlemesi veya Müzik Eşliğinde Oynanan Oyunlar

Ambara Vurdum Bir Depik
Aydede Oyunu
Bak Postacı Geliyor
Bir gün Okula Giderken
Çöle Git Güneşe Gel
Fış Fış Kayıkçı
Gökte Ne Var? Gök Boncuk
Handadır Handa
Kurt Baba
Üşüdüm, Üşüdüm Oyunu
Yağ Yağ Yağmur

12. Zeka, bilgi, genel kültür ve Matematiksel Oyunlar

A’dan Z’ye
Ben Sana Nedir O
Bilmece/Bilmece Sormak
Bir Sayı Tut /Aklından Sayı Tutma
Cebindeki Para
Coğrafya Oyunu
Haritadan Şehir Bulma
İsim /Kelime Bulma Oyunu

13. Oyuncaklarla Oynanan Oyunlar

Bilye Arabası
Çember Çevirme
Çember Döndürme
Çıkşa Çalmak
Değirme (Topaç)
Düdük
Fırfır, fırıldak
Karı Zırıltısı, Kaynana Zırıltısı
Kayık Yüzdürme
Sallangaç/ Salıncak
Sünger/Sapan
Tahterevalli /Höngülmeç
Taktağı
Top Oynamak
Top Sektirme
Uçurtma /Uçurmak