ÇAĞLA AŞI, ERİK SULUSU..

Mutfaklarımızda meyveler, meyve ve kuruyemiş olarak tüketilmesinin yanı sıra yemeklerde, tatlılarda, salatalarda, hoşaflarda ve şuruplarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Türk Mutfağında meyvelerle hazırlanan yiyecekler tahmin edildiğinden daha çoktur.

Örneğin, Kastamonu ve Kütahya’nın kızılcık tarhanasından, Şanlıurfa’nın elmalı kebabına, Tokat’ın kuru nivik yemeğinden, Elazığ’ın vişne (fişne) helvasına, Tekirdağ’ın erik aşından, Niğde’nin elma ve ayva dolmasına, Gaziantep’in yeni dünya (Eriobotrya Ldl. Roseceae) kebabından, Nevşehir’in kayısı yahnisine onlarca isim sayılabilir. Listemiz elbette daha uzundur. Örneğin, Antalya’nın portakal reçeli, Bursa’nın ayva galiyesi, Malatya’nın ve Gaziantep’in çiğdem sütlacı, Erzincan’ın armut tatlısı, Kilis’in koruk ve Kayseri’nin gilaburu (Viburnum opulus) şurupları, Eskişehir’in kelekli cacığı, Diyarbakır’ın ayvalı kaburga dolması, Antakya’nın kayısılı gerdanı, Gümüşhane’nin soymaca hoşafı, Trabzon’un ayva fışfışına, Balıkesir’in girgiti, Erzincan’ın gah yahnisi, Niğde’nin pirinçli zerdali dolması, Mersin’in ayvalı hediği gibi.

Yüzlerce tat bizi her zaman hayretlere düşürüp, gözlerimizi kamaştırmaktadır. İşte çağla aşı da meyveli tatlarımızdan birisidir. Bilindiği gibi çağla “badem, kayısı ve erik vb. tek çekirdekli yemişlerin körpeyken yenilebilen ham şekline” denilmektedir. (1) Yazıda sözünü ettiğim badem çağlasıdır ama yemeklerde diğer meyve çağlalarının da kullanıldığı görülmektedir.

Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman, Elazığ ve Niğde illeri çağla yemeklerinin hazırlandığı yörelerden sadece birkaçı. Aralarında elbette ufak tefek farklar olabiliyor. Örneğin, Gaziantep’te etli çağla yemekleri salçalı ve yoğurtlu olarak iki farklı şekilde hazırlanabiliyor. Şanlıurfa’da çağla aşına soğan yerine sarımsak konuluyor. Adıyaman’da çağla aşının adı değişiyor ve “erik sulusu” oluyor, çağla miktarı kadar erik kullanıyor ve taze sarımsak ekleniyor. Niğde ilinde kuzu eti ile hazırlanan çağla yemeğinde biraz önce de söz ettiğimiz gibi badem ya da kayısı çağlası kullanılabiliyor. (2) Elazığ’da badem çağlası güveci için kuşbaşı et, badem çağlası, domates, biber kullanılmaktadır. (3)

Yemeğinden söz ettim ama pilav ve turşusunu da eklemeliyim. Çağla pilavı, soğan ile birlikte yağda kavrulan çağlaların üzerine su, tuz, salça ve karabiber eklendikten sonra bulgur ile pişirilen bir ilkbahar pilavıdır. Gaziantep ilinin eski geleneksel yemeklerindendir. Turşusunun geçmişi yıllar önceye uzatılabilir. Çünkü eski yemek kitaplarımızda da karşımıza çıkmaktadır.

.

Az daha unutuyordum çocuk oyunlarında da yer alır badem çağlası. Bazen oyun aracı, bazen oyuncak, bazen de tekerleme olarak. İzninizle yazımı çocukluğumuzun bir oyun tekerlemesi ile sonlayayım. “Ayağım altında çağala, herkes evine dağıla.”

ÇAĞLA AŞI (4)

Malzeme: ½ kg iri doğranmış parça et

1.5 kg taze çağla (badem)

2 kg yoğurt

1 çay bardağı nohut

1 yumurta

1 soğan

1 tutam haspir (5)

Tuz, karabiber

Sadeyağ

Yapılışı: Nohut ıslatılır. Çağlalar yıkanır, ayıklanır. Soğan yemeklik doğranır. Et, biraz yağ ilavesiyle kavrulur. Sararınca doğranmış soğanlar ilave edilir. Yaklaşık 5 dakika kadar kavrulduktan sonra nohut konur, su ilave edilerek pişirilir.

Öte yandan diğer yoğurtlu yemeklerde olduğu gibi süzülmüş yoğurt bir yumurta ile, hafif ateş üzerinde biraz çırpılır. Isınan yoğurt pişen yemeğe karıştırılır. Yoğurt ile 5-10 dakika kadar kaynatıldıktan sonra yemek ocaktan alınır, yüzüne haspir ile sadeyağ verilir. Karabiber serpilerek yenir.

KAYNAKLAR:

1) Türkçe Sözlük, TDK, 10. baskı, Ankara, 2005, s.381

2) İnsel, S.V. Unutulmaz Niğde Lezzetleri, Ayhan Şahenk Vakfı Yayınları, 1. Baskı, Eylül, 2006, s. 87

3) Bulut, Ahmet. (Derleyen) Yöresel Elazığ Lezzetleri, Elazığ,2002, s. 51

4) Tokuz, Gonca. Gaziantep ve Kilis Mutfak Kültürü, Gaziantep Üniversitesi Vakfı Yayınları, Gaziantep, 2002, s.223,224.

5) Haspir, yalancı safran.

http://www.efecehaber.com/yazaroku.asp?id=9400